Nga: Daut Dauti
Siç kemi mësuar në shkollë, rrota është zbulimi më i madh në histori që ka rezultuar në përparimin e sotëm të njerëzimit. Pa rrotë sot nuk mund të paramendohet jeta. Megjithatë, zbuluesi gjenial i rrotës nuk dihet se kush është. Ka mundësi të jetë shqiptar, pasi që këtu bëhet fjalë për lashtësi. Kushedi.
Ne, sot, siç kemi mësuar gabimisht në shkollë, mendojmë se shkencëtari skocez James Watt (1736-1819) e ka zbuluar makinën e avullit. Në fakt, parimi i funksionit të kësaj makine, zbulim i shkencëtarëve anglezë, ka qenë në përdorim te pistonat e pompave të ujit para lindjes së James Wattit. Atë që e zbuloi Watt ishte transformimi i fuqisë së avullit në një ingranazh i cili do t’i lëvizte rrotat. Dhe, kështu më 1804 lindi treni.
Disa dekada më vonë (1888), shkencëtari gjerman Carl Benz e ndërtoi një makinë që do të funksiononte në parim të motorit të trenit dhe e quajti automobil. Automobili i tij, pra i pari, ishte një karrocë e kuajve me rrota të zakonshme. Ecte ngadalë, por pa ndihmën e shtazëve. Gruaja e Carlit, Berta Benz, e cila merrte vesh në këto punë dhe kishte mendje afariste, provoi ta bindte burrin e saj që të prodhonte më shumë automobila të tillë për t’i shitur. Por, Carlit nuk i mbushej mendja se nuk besonte që kjo punë do të kishte sukses. Ai e përdorte zbulimin e tij vetëm si atraksion për ta parë njerëzit se si lëvizte vet.
Një ditë, herët në mëngjes, Berta i zgjoi dy djemtë e saj dhe e nxorën automobilin nga shtëpia duke e shtyrë që të mos e diktonte burri i saj se nuk do ta lejonte këtë veprim. Pastaj, me automobil ajo shkoi te të afërmit e saj për vizitë, që ishin 100 kilometra larg. Këtë rrugë ajo e bëri pa problem për 12 orë. Pas, këtij udhëtimi, Berta i pa të metat e automobilit dhe së bashku me burrin bëri ndryshime të mëtejme, përfshirë rrotat. Por, gjëja kryesore që bëri ajo ishte suksesi që pati për ta bindur burrin që të fillojë prodhimi i më shumë automobilave. Dhe, kështu lindi automobili Mercedes.
Por, këto zbulime nuk do të bëheshin sikur të mos ishte rrota. Dhe, atë që duhet ta mbajmë në mend është se shoferi i parë në botë i automobilit ka qenë grua – Berta Benz.
Sidoqoftë, shqiptarët ndoshta nuk kanë marrë pjesë në zhvillimin teknologjik të rrotës, trenit dhe automobilit, por askush si shqiptari nuk e përdor më shumë fjalën rrotë. Në vokabularin e shqiptarit fjala rrotë është tejet fluide dhe e pazëvendësueshme. Me këtë fjalë shqiptari lavdëron, nënçmon, poshtëron, shanë, mallkon etj.
P. sh.:
“Filani është rrotë s’ame” ose “filani është rrotel” (lavdërim);
“Filani ish ba rrotë” (krahasim me gjendjen e rëndë kur dikush dehet nga alkooli):
“Filani e ka kryet sa ni rrotë kerri” (përshkrim i pamjes së shëmtuar të kokës);
“Shko bre n’rrotë t’s’amës” (refuzim, nënçmim);
“O rrotë k…” (thirrje poshtëruese që i drejtohet ndonjë hapazuzi);
“Ta q… rrotën e nanës” (sharje);
“E kish qitë knusin n’kerr” d.m.th. “në katër rrota” (kur dikush i ka punët mirë);
“I kish qitë rrotat përmi kerr” ose “përmi stupca” (dikush që nuk merakoset);
“Rrotë përmi rrotë” (kur ngatërrohen punët);
“Hece këtë punë se t’a lyjë rrotën” (premtimi për para të mesitnisë ose ryshfeti për ta kryer ndonjë punë më lehtë);
“E ka shkelë rrota e historisë” (shprehje për dikën që ka mbet prapa apo nuk është zhvilluar);
Etj.
Si përfundim, fjalitë e mësipërme me kryefjalën rrotë, në asnjë gjuhë tjetër të botës, pos në shqip, nuk kanë kuptim. P. sh. si do të përktheheshin këto fjali në gjuhë tjera? Pra, duhet të konkludojmë se shqiptari dhe rrota rrokullisen së bashku dhe janë të lidhur aq shumë mes veti sa që nuk mund ta paramendojnë jetën pa njëri-tjetrin. Tekefundit, as që ka lidhje se kush e ka zbuluar rrotën. Me rëndësi është përdorimi i rrotës, sidomos në të folur. Askush nuk e do Mercedesin më shumë se shqiptari. Megjithatë, send s’asht’ Mercedesi çka asht’ rrota e shqiptarit.
