Ishte 5 shkurt i këtij viti – ora 14:17. Një ngjarje e rrallë në aeroportin Nikola Tesla në Beograd dhe një kënaqësi për entuziastët vendas të aviacionit.
“Kam pasur kënaqësinë të fotografoj këtë ‘zog’ klasik të mrekullueshëm sot në aeroportin e Beogradit”, ka shkruar një entuziast i aviacionit.
“Zogu” i rrallë që ai përmendi ishte një Boeing 707-300, avioni ushtarak izraelit numër serial 272, i cili ndër të tjera shërben edhe si avion transporti.
Ndërsa Boeing pushonte në aeroportin e Beogradit, kreu i Agjencisë së Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Punën për Refugjatët Palestinë (UNRwA), Filipe Lazarini, njoftoi në llogarinë e tij në Twitter se “rreth 100,000 njerëz janë vrarë, plagosur ose janë zhdukur” gjatë konfliktit në Gaza, ndërsa “80 për qind e popullsisë së zhvendosur, shumica e tyre disa herë”.
Disa orë më vonë, saktësisht në orën 18:04, një Boeing ushtarak izraelit u ngrit në një qiell dimëror të ngjyrosur rozë nga perëndimi i diellit – dhe nuk kishte gjasa të ishte bosh. Destinacioni i tij ishte baza e Forcave Ajrore izraelite Nevatim, e vendosur jo shumë larg nga qyteti i Bersheva në pjesën juglindore të Izraelit, sipas të dhënave nga faqet e internetit me burim të hapur që gjurmojnë fluturimet e avionëve.
Ishte në shkurt 2024 që kompania kryesore shtetërore e eksportit të armëve, Jugoimport-SDPR, eksportoi mallra me vlerë 510,000 euro në Izrael, sipas të dhënave doganore të mbledhura nga portali i biznesit, në të cilin BIRN kishte akses.
Sipas një hetimi të përbashkët nga BIRN dhe gazeta izraelite Haaretz, fluturimi i 5 shkurtit të këtij viti ishte një nga të paktën gjashtë që përkon me eksportin e armëve serbe në Izrael që nga tetori 2023 dhe sulmin nga Hamasi pas të cilit filloi ushtria izraelite pushtimi i saj në Gaza.
Pikërisht më 18 mars – pak më pak se një muaj pas ankesës së ekspertëve të të drejtave të njeriut të OKB-së kundër shitjes së armëve Izraelit – dy avionë ushtarakë izraelitë u ulën në aeroportin e Beogradit. Ardhja e tyre përkon me eksportin e SDPR në Izrael me vlerë 14 milionë euro.
Madje kohët e fundit, më 26 maj, pavarësisht apelit të ekspertëve të OKB-së për të mos i dorëzuar armët Izraelit, deri në tre avionë ushtarakë izraelitë u ulën në Beograd njëri pas tjetrit, vetëm për t’u kthyer në bazën e forcave ajrore izraelite në Nevatim në të njëjtën zonë. ditë. Ardhja e tyre përkon me eksportin e SDPR në Izrael në muajin maj, me vlerë 1,170,000 euro.
Në total, nga tetori i vitit 2023 deri më sot, BIRN dhe Haaretz identifikuan shtatë fluturime ushtarake izraelite nga Serbia në Izrael, ndërsa një fluturim i një linje ajrore private të njohur për transportin e ngarkesave të rrezikshme, përfshirë armë, u regjistrua në të njëjtin drejtim.
Që nga sulmi i Hamasit më 7 tetor e deri më sot, ushtria izraelite ka vrarë mbi 36.000 palestinezë, ndërsa në mesin e viktimave ka një numër të madh gra dhe fëmijë.
Komentatori i politikës së jashtme Boshko Jakshiq thotë se, përveç parave, regjimi i Aleksandër Vuçiqit ka një motiv për të eksportuar armë në Izrael dhe për të mbajtur marrëdhënie të mira me Perëndimin, ngjashëm me atë që bën me armët serbe që përfundojnë në Ukrainë. Megjithatë, ai thekson se eksporti i armëve në Izrael në këtë moment mund ta bëjë Serbinë bashkëpunëtore në vrasjen masive të palestinezëve.
Marrëdhëniet mes Serbisë dhe Izraelit: Jo vetëm fjalë, por edhe veprime
Ishte 26 shkurt, tre javë pasi avioni i parë transportues izraelit u ul në Beograd. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu kanë biseduar në telefon.
Vuçiq ka njoftuar në Instagram se kanë pasur një “bisedë të mirë” për “përmirësimin e mëtejshëm të marrëdhënieve dypalëshe”. Kryeministri izraelit ishte shumë më entuziast, duke e quajtur Vuçiçin një mik të sinqertë.
“Sapo pata një bisedë të frytshme me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq. Aleksandri është një mik i sinqertë i Izraelit dhe unë shpreha mirënjohjen time për mbështetjen e tij të palëkundur, si me fjalë ashtu edhe me vepra”, shkroi Netanyahu në X, dikur Tëitter.
Ishte dita e 143-të e sulmit të Izraelit në Gaza.
Tre javë më vonë, më 18 mars, dy avionë ushtarakë izraelitë u ulën në aeroportin Nikola Tesla të Beogradit, njëri pas tjetrit.
I pari zbarkoi “i kthyeri” i shkurtit, një Boeing 707-300, me numër serial 272. Ai u ul në orën 16:37 dhe u largua nga Serbia në orën 20:04.
Vetëm 42 minuta më vonë, avioni transportues izraelit Lockheed C-130J, me numër serial 662, kaloi pak më shumë se dy orë në pistë.
Të dy avionët u kthyen në bazën e Forcave Ajrore Nevatim në Izraelin juglindor. Këto fluturime përkojnë me të dhënat për eksportin e armëve në Izrael në të njëjtin muaj, sipas të cilave Jugoimport-SDPR ka eksportuar mallra në vlerë prej më shumë se 14 milionë eurosh në këtë vend.
Kjo ishte dërgesa më e madhe në Izrael në vite, dhe BIRN dhe Nova Ekonomija kishin shkruar më parë për të.
Në total, Serbia ka eksportuar armë në Izrael në vlerë prej 16.3 milionë euro që nga tetori 2023. Përveç dërgesave në shkurt dhe mars të këtij viti, Serbia ka eksportuar armë në vlerë prej 540,120 euro në tetor 2023. BIRN nuk ishte në gjendje të identifikonte mënyrën e dorëzimit të asaj dërgese.
Në mars të këtij viti, Ministria e Tregtisë së Brendshme dhe të Jashtme refuzoi kërkesën e BIRN për të dhëna mbi eksportet e armëve në Izrael, duke deklaruar se informacioni ishte klasifikuar si “rreptësisht konfidencial”.
Fluturimet, të cilat përkojnë me eksportet e armëve, ndodhën të gjitha pasi Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë urdhëroi Izraelin më 26 janar të parandalonte forcat e tij ushtarake nga kryerja ose nxitja e gjenocidit kundër palestinezëve, në përgjigje të një padie për gjenocid të ngritur nga Afrika e Jugut.
Që atëherë, situata është përkeqësuar në mënyrë drastike. Më 5 prill të këtij viti, Këshilli i OKB-së për të Drejtat e Njeriut mbështeti thirrjen për të “ndaluar shitjen dhe dërgimin e armëve, municioneve dhe pajisjeve të tjera ushtarake në Izrael” në mënyrë që “të ndalojë shkeljet e mëtejshme të ligjit ndërkombëtar humanitar dhe shkeljet e të drejtave të njeriut. “
Më 20 maj, Kryeprokurori i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë miratoi një urdhër arresti për kryeministrin izraelit Netanyahu dhe ministrin e mbrojtjes Yoav Galant me akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Urdhër-arreste u ngritën gjithashtu kundër tre liderëve të Hamasit për krime të vrasjes, marrjes së pengjeve, sulmeve seksuale dhe torturave. Sipas statistikave të Haaretz, Hamasi vrau 1,175 njerëz dhe mori 252 pengje në sulmin e tij ndaj Izraelit më 7 tetor.
Thirrja e ekspertëve të OKB-së në prill për të ndaluar dërgimin e armëve në Izrael, si dhe vendimi i prokurorit të GJND-së për të urdhëruar arrestimin e Kryeministrit dhe Ministrit të Mbrojtjes të Izraelit për krime të dyshuara lufte, nuk e penguan Autoritetet serbe nga vazhdimi i eksportit të armëve në Izrael, siç dëshmohet nga dërgesa milionëshe në maj.
Çfarë mund t’i ofrojë Serbia-Izraelit?
Izraeli merr ndihmë masive ushtarake nga aleati i tij më i madh, SHBA, dhe që nga tetori i vitit të kaluar kjo ndihmë është rritur ndjeshëm. Qindra avionë ushtarakë, si dhe Boeing 747 të marrë me qira, sollën armë në bazën ajrore Nevatim pranë Bershevës. Disa nga armët janë dorëzuar me anije gjatë konfliktit me Iranin dhe Hezbollahun në Liban.
Në një moment, furnizimet u pakësuan dhe ushtria izraelite madje filloi të përdorë municione artilerie të prodhuara në 1953 që u etiketuan “për qëllime stërvitore”, raportoi Haaretz. Sipas udhëzimeve ushtarake amerikane, armë të tilla kanë një afat maksimal prej 40 vjetësh dhe ushtarët izraelitë janë ankuar se janë në një gjendje të dëshpëruar.
Për shkak të gjithë kësaj, importet nga Serbia nuk janë befasuese.
Më 5 prill të këtij viti, Këshilli i OKB-së për të Drejtat e Njeriut mbështeti thirrjen për të “ndaluar shitjen dhe dërgimin e armëve, municioneve dhe pajisjeve të tjera ushtarake në Izrael” në mënyrë që “të ndalojë shkeljet e mëtejshme të ligjit ndërkombëtar humanitar dhe shkeljet e të drejtave të njeriut. “
Eksperti ushtarak Vlada Radulović thotë për BIRN se Izraeli ka nevojë për armë të ndryshme për shkak të operacioneve disamujore – “nga municionet e drejtuara dhe të padrejtuara për avionët dhe helikopterët, raketat për sistemet e mbrojtjes ajrore, municionet e kalibrit të mesëm, përmes predhave tankesh dhe artilerie, deri te armët e këmbësorisë, si si dhe sasi shtesë të municionit të kalibrit të vogël për armë të vogla dhe mina mortajash”.
“Rrjedhimisht, Serbia njihet në tregun botëror si një vend që, ndër të tjera, prodhon municion të cilësisë së lartë të kalibrit të vogël, të mesëm dhe të madh, duke përfshirë predha 155 mm, si dhe mina mortajash të kalibrave të ndryshëm, kështu që potencialisht kjo do të të jetë një zonë me interes për Izraelin”, thotë Radulović.
Granat 155 mm janë aktualisht të kërkuara në shumë fusha beteje botërore, përfshirë luftën në Ukrainë, dhe në Serbi prodhuesi i tyre është “Krušik” nga Valjeva.
Një tjetër ekspert i armëve, i cili dëshironte të mbetej pa emër, vuri në dukje se Serbia gjithashtu mund t’i ofronte Izraelit eksplozivë si një komponent për prodhimin e tyre vendas.
Përpara vitit 2023, eksportet e armëve në Izrael nuk ishin të rëndësishme. Eksportet drejt Izraelit janë përmendur për herë të fundit në raportin vjetor të Ministrisë së Tregtisë për vitin 2020, kur janë eksportuar armë në vlerë prej 554 mijë euro, përkatësisht “bomba, silurë, raketa, raketa, mjete të tjera shpërthyese, municione dhe çakmakë municionesh”.
Edhe pse destinacioni ishte Izraeli, vende të tjera, si Sllovakia dhe Senegali, renditen në mesin e përdoruesve përfundimtarë, gjë që tregon se disa nga armët janë rieksportuar përmes Izraelit.
Në muajin mars, prill dhe qershor 2023, kompania shtetërore “Prvi Partizan” nga Uzhica, e njohur për prodhimin e municioneve, ka eksportuar në Izrael mallra me vlerë 1,140,500 euro, sipas të dhënave të eksportit nga portali që mbledh informacione nga institucionet shtetërore, dhe në të cilën BIRN kishte një pasqyrë.
Po ashtu, në mars të po këtij viti kompania serbe “Edepro” ka eksportuar në Izrael mall në vlerë prej 285,768 mijë euro. “Edepro” është një kompani me shumicë private që bashkëpunon ngushtë me shtetin dhe Jugoimport-SDPR zotëron dy për qind të pronësisë së saj.
Armët në drejtimin tjetër dhe “karakterizimi” i gjenocidit
Dhe ndërsa sot armët nga Serbia dërgohen në Izrael, dikur ishte e kundërta. Situata politike ishte po aq delikate.
Izraeli ka qenë vazhdimisht i lidhur me shitjet e armëve për forcat ushtarake serbe të Bosnjës në periudhën midis 1992 dhe 1995, kur ishte në fuqi embargoja e eksportit të armëve dhe pajisjeve ushtarake në vendet e ish-Jugosllavisë.
Në vitin 2016, Gjykata e Lartë e Izraelit hodhi poshtë një kërkesë për të zbuluar informacione në lidhje me eksportet e supozuara të armëve në ish-Jugosllavi gjatë konfliktit në Bosnje dhe Hercegovinë gjatë asaj periudhe, duke deklaruar se “publikimi i informacionit të kërkuar mund të dëmtojë sigurinë kombëtare ose marrëdhëniet e jashtme”.
Si dëshmi se armët iu dorëzuan Ushtrisë së Republikës Srpska, avokatët që kërkuan zbulimin e të dhënave citojnë një raport të vitit 2002 nga Instituti Hollandez për Dokumentacionin e Luftës, i cili thotë se Izraeli dyshohet se u ka dorëzuar armë forcave serbe të Bosnjës në vitin 1992, kur rrethimi e Sarajevës filloi, në mënyrë që forcat rrethuese të lejonin shumicën e anëtarëve të komunitetit hebre të largoheshin nga ky qytet.
“Kishte më shumë indikacione për përfshirjen izraelite: në fund të vitit 1994, një kontroll i mbetjeve të një predhe mortajash në aeroportin e Sarajevës zbuloi se kishte shkronja hebraike në predhë dhe në gusht 1995, një program lajmesh televiziv izraelit njoftoi se Tregtarët privatë furnizuan armë nga Izraeli për Ushtrinë e Republika Srpska (VRS). Kjo duhej të ndodhte me pëlqimin e Qeverisë”, thuhet në raportin e Institutit Holandez për Dokumentacionin e Luftës.
Serbia dhe Izraeli janë të lidhur me polemika të tjera. Në prill të këtij viti, ambasadori izraelit në Serbi, Yahel Ëilan, tha për Sputnik se Izraeli nuk e pranoi kurrë karakterizimin e krimeve në Srebrenicë si gjenocid, në kundërshtim me vendimet e Gjykatës Penale Ndërkombëtare në Hagë.
Në maj të këtij viti, Izraeli ishte ndër vendet që nuk votuan në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së për të shpallur 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Viktimave të Gjenocidit të Srebrenicës.
Analisti i politikës së jashtme Boshko Jakshiq thotë për BIRN/Haaretz se autoritetet serbe dhe mediat pro-regjimit e interpretojnë një sjellje të tillë të Izraelit si mbështetje, duke theksuar se ky është një përfundim i gabuar.
“Sigurisht, ne interpretojmë gjithçka në mënyrë emocionale. “Izraeli nuk e njeh gjenocidin në Bosnje për të mbrojtur veten nga akuzat për gjenocid në Gaza”, përfundon Jakshiq.
