Kriza e Kosovës është e vjetër. Pavarësia e saj, e deklaruar në vitin 2008, nuk e ka zgjidhur këtë krizë. Kosova nuk njihet as nga Kombet e Bashkuara, BE, as nga një pakica e gjerë e shteteve të botës, që përfshin Kinën, Indinë, Indonezinë, Rusinë dhe shumë shtete, siç është Spanja.
Mosbesimi i ndërsjellë ende ndan shumicën shqiptare dominuese të Kosovës nga pakica e saj e vogël serbe. Autoritetet e saj nuk kanë fituar pothuajse asnjë kontroll mbi pjesën veriore të territorit, ngjitur me Serbinë, e cila është e banuar kryesisht nga serbët që e kanë hedhur poshtë pavarësinë e saj dhe jetojnë në ndarje të plotë nga pjesa tjetër e vendit. Që nga viti 2008, politika e jashtme e BE-së i ka kushtuar shumicën e energjive të saj, për zgjidhjen e këtyre problemeve përmes negociatave mes Kosovës dhe Serbisë.
Veçanërisht e vështirë është “çështja e veriut”, e cila në mënyrë të përsëritur e konsideron çështjen e Kosovës siç ka qenë para pavarësisë së saj. Të dy krerët e shtetit tani po konsiderojnë një marrëveshje gjithëpërfshirëse. Të gjitha ose një pjesë e veriut të Kosovës do t’i “jepet” Serbisë, në këmbim të të gjitha ose një pjesë të tokave të mbetura të Serbisë, të cilat janë të afërta me Kosovën. Paralelisht, Serbia do të pranonte pavarësinë e Kosovës dhe do të hapte rrugën për njohje të plotë ndërkombëtare. Ideja u ndryshua disa javë më parë. Të dyja opozitat parlamentare, Kisha Ortodokse Serbe dhe pjesa më e madhe e opinionit publik të Kosovës flasin fort kundër tij, ashtu siç bënë shumica e analistëve. Berlini deklaroi se ndryshimet kufitare janë të papranueshme, madje edhe shumica qeverisëse e Kosovës dukej e ndarë. Sidoqoftë, Brukseli mbeti dukshëm i heshtur dhe më 24 gusht, Ëashingtoni u shpreh i gatshëm të pranonte shkëmbimin e territoreve. Gjatë një debati publik, të nesërmen dy presidentët sugjeruan se marrëveshja është e afërt.
Shumica e kundërshtimeve të ngritura kundër tij janë bindëse. Ndryshimet kufitare janë zakonisht të rrezikshme, veçanërisht nëse motivimi është etnik, dhe kjo është veçanërisht e vërtetë në Ballkan, ku disa shtete mbeten të brishta. Por të dyja palët e debatit duket se harrojnë se ndryshimi i kufijve në bazë etnike ka një precedent të qartë në atë rajon, të cilin fuqitë kryesore perëndimore e ndërtuan dhe shumë analistë e mbështetën me vendosmëri. Unë i referohem Kosovës, natyrisht, që u largua nga Serbia për një motivim – që është kundërshtimi i represionit të ashpër të shqiptarëve të Kosovës nga regjimi i Millosheviçit – që mund të përshkruhet në mënyrë të sigurt si një pastrim etnik. Kjo, krahas objektivave të tyre më të gjera politike, shpjegon pse në vitin 2008 fuqitë kryesore perëndimore zgjodhën të nxjerrin një përjashtim nga besnikëria e tyre ndaj parimit të integritetit territorial të shteteve, autoritetit të OKB-së dhe konceptit qytetar të shtetësisë, dhe i lejoi Kosovës të ndërpresë protektoratin e OKB dhe të shkëputet nga Serbia, pa miratimin e Beogradit apo Këshillit të Sigurimit.
Në të vërtetë, një ndarje e dyfishtë – duke ndarë menjëherë Kosovën nga Serbia dhe veriun nga Kosova – ndoshta do të kishte qenë një zgjidhje më e përshtatshme. Sidoqoftë, në vitin 2007 bisedimet informale për një zgjidhje të tillë dështuan dhe që atëherë diskutimi i Perëndimit dhe analistëve më të mëdhenj mbi Kosovën është tërësisht në gjuhën e paprekshmërisë së kufijve. Por nëse një ndryshim i njëanshëm i kufirit në baza etnike ishte i pranueshëm në vitin 2008, pse është i papranueshëm në vitin 2018? Ky kundërshtim sfidon të dy argumentet nga parimi dhe nga pasojat, për Ballkanin të përshtatur në mënyrë të rregullt me shkëputjen e diskutueshme të Kosovës: pse ndryshimi i kufijve, më pak të ndjeshëm dhe konsensual do të sjellë pasoja më të këqija? Natyrisht, edhe pse përkrahësit e pavarësisë së Kosovës nuk mund ta tërheqin atë në mënyrë shumë të besueshme, argumentimi nga parimi mbetet i vlefshëm.
Por rëndësia e tij nuk është e qartë, sepse Kosova kurrë nuk fitoi kontroll solid në veri. Sipas parimit të efektivitetit, i cili është ndoshta baza e vetme për shtetësinë e Kosovës, kjo mund të nënkuptojë që veriu kurrë nuk u bë pjesë e shtetit të ri: kështu që përgjithësisht “ndarja” e veriut, do të ishte thjeshtë heqja dorë nga kërkesa e Kosovës për të. Sa i përket pasojave të shkëmbimit të tokës, kritikët vënë në pah kryesisht pasojat e rrezikshme në Bosnje dhe Maqedoni. Megjithatë, ata përqendrohen në dinamikën e mundshme në ato vende dhe duket se e lënë pas dore faktin se kjo do të ishte një ndryshim konsensual i kufirit. Kjo është një kundërpërgjigje e vlefshme, por çfarë do të thotë “konsensuale”? Si Kosova dhe Serbia drejtohen nga qeveri mjaft të papërgjegjshme, të cilat duket se kanë frikë debatin publik mbi zgjedhjet e tyre politike. Pa mbështetje popullore, një marrëveshje mes dy kryeqyteteve ka të ngjarë të lërë një trashëgimi të dyshimeve reciproke dhe pretendime territoriale, të cilat mund të mposhtin vetë qëllimin e marrëveshjes. Kjo do të ishte një arsye e mjaftueshme për ta kundërshtuar atë,
madje edhe para se të shqyrtojmë pasojat rajonale. Në anën tjetër, nëse marrëveshja do të vendosej në një referendum në të dy vendet dhe nëse lejohej debati i hapur dhe i arsyetuar, pasojat e tij – të brendshme, dypalëshe, rajonale dhe më të gjera – ndoshta do të ishin shumë më pak të rrezikshme. Megjithatë, kjo mund të jetë një pikë e diskutueshme, pasi asnjë vend nuk ka të ngjarë të përmbushë këtë standard. Një kundërshtim i tretë, dhe ndoshta më i madhi, ka të bëjë me fatin e pakicave të mbetura. Ndryshimi i kufirit është një mënyrë për të zgjidhur çështjen e pakicave, në fakt: duke u larguar prej tyre më shumë sesa duke i përfshirë ato. BE-ja dhe Perëndimi kanë investuar shumë në zgjidhjen e fundit: kundërshtimi i shkëmbimit të tokës do të ishte një mënyrë e besueshme për të këmbëngulur në të. (/Revista “European Politics and Policy”, marrë nga Shekulli)
*Andrea Lorenzo Capussela ka qenë drejtues i zyrës së Çështjeve Ekonomike dhe Politike të Kosovës, pranë Institutit Ndërkombëtar të Civilizimt në Kosovë. Ai është autor i “Procesi i Shtet-Ndërtimit në Kosovë: Demokracia, Korrupsioni dhe Bashkimi Evropian në Ballkan”)
