Dokumente të siguruara që BIRN i ka parë zbulojnë se akterët serbë të Kosovës të konsultuar nga ekipi menaxhues përgjëgjës për hartimin e statutit të Asociationit të komunave serbe besojnë se sektorët e arsimit dhe shëndetësisë duhet të mbesin të varura nga Serbia.
Ata po ashtu besojnë që Asociacioni duhet të ketë të drejta menaxhuese për ndërmarrjet publike në veriun me shumicë serbe, siç janë kompleksi i Trepçës dhe Ujmani — dy ndërmarrje që kanë qenë objekte të debateve të ashpra në mes të Beogradit dhe Prishtinës.
BIRN ka arritur të marrë disa raporte të takimeve të ekipit kosovar serb të obliguar nga autoritetet në Prishtinë me hartimin e draftit të statutit gjatë muajit maj dhe qershor.
Dokumentet zbulojnë që gjatë një takimi me 21 maj, shefat e ndërmarrjeve publike në Kosovë, të cilat ende kontrollohen nga Serbia, kanë thënë se asociacioni duhet të sigurojë stabilitetin ekonomik të komunave serbe në Kosovë si një “parakusht për mbijetesën dhe zhvilimin e tyre ekonomik.”
Jovan Dimkiq udhëheqësi i minierës së Trepçës në Mitrovicën veriore, ka thënë se të gjitha ndërmarrjet publike dhe shoqërorë në këtë rajon duhet të menaxhohen nga Asociacioni.
“Bashkebiseduesit u pajtuan që një juridiksion i fortë i ardhëm i Asociacionit në fushën e ekonomisë është një parakusht për funksionomin stabil të këtyre sistemeve në të ardhmen,” raporti shkruan.
Në tetor 2016, Kosova ratifikoi një ligj për Trepçën që do të transformonte kompleksin indsutrial të Trepçës në një kompani aksionare, prej të cilës qeveria e Kosovës i ka 80 për qëind të aksioneve, ndërsa 20 për qind do i takonin punëtorëve. Ligji ende nuk është implementuar.
Ky ligj u kundërshtua fuqimisht nga Serbia, e cila konteston pronësinë e Trepçës nga Kosova dhe thotë se don të mbrojë vendet e punës të serbëve që punojnë aty.
Lista Serbë, partia kryesore që përfaqëson komunitetin serb në Kosovë, bojkotoi institucionet e Kosovës në shenjë proteste për gjashtë muaj me radhë pasi që ligji u miratua në Kuvend.
Shëndetësia dhe kujdesi social
Raportet po ashtu zbulojnë se gjatë takimeve të mbajtura në maj, përfaqësuesit e sekotreve të shëndetësisë dhe punës sociale i kanë thënë ekipit menaxhuesse këto dy sektore duhet te mbeten të lidhura me Serbinë.
Shëndetësia do të ishte një “nga sektoret kyçe në të cilat Asociacioni do të ketë juridiksion të veçantë,” raporti i shkruar me 30 maj shkruan.
Përfqësuesit e qendrave shëndetësore dhe spitaleve te udhëhequra nga serbët në Kosovë u kanë thënë ekipit se Asociacioni “duhet të garantojë mbrorjtjen dhe zhvillimin e kualitetit të sektorit të sistemit të shëndetësisë primare dhe sekondare, dhe të mbajë stafin në të cilin ky sistem bazohet.”
Ata kanë thënë se i vetmi garancion për ekzistencën e një sistemi të tillë do të ishte “një përkrahje e përhershme në sistemin shëndetësor të Serbisë.”
Raporti citon Milan Ivanoviq, drejtorin e qendrës mjekësore në Mitrovicë, duke thënë se sistemi shëndetësor “është shtylla kryesore e shtetit serb në Kosovë” – arsye pse Asociacioni duhet të ketë autonomi të plotë në këtf lëmi.
Gjatë takimit me 31 maj, shefat e qendrave të punës sociale kanë thënë se Asociacioni duhet të ketë mbikqyrje të plotë mbi rrjetin ekzistues të qendrave të punës sociale, e cila duhet të mbetet e lidhur me sistemin social të Serbisë.
Gradimir Nastiq,shef i qendrës për punë sociale në komunën e Leposaviqit, u ka thënë se autoritet e Prishtinës nuk bashkëpunojnë me qendrat sociale të serbëve dhe Asociacioni duhet të zgjidhë këtë çështje.
Sistemi i arsimit
Propozime të ngjashme janë bërë edhe në lidhje me sistemin e arsimit ku akterët duan që asociacioni të jetë ura lidhëse në mës të komunave serbe në Kosovë dhe institucioneve në Serbi. Shkollat serbe në Kosovë ende përdorin kurrikulumin e Serbisë dhe nuk i raportojnë Ministrisë se Arsimit në Kosovë.
Gjatë një mbledhje relevante, në transkript thotë: “Sistemi i arsimit duhet të mbetet brenda Ministrisë së Republikës së Serbisë.”
Ministria kosovare e Arsimit i ka thënë agjencionit të lajmeve Kosova Press në prill që ka ndryshuar zëvendës ministrin Bajrush Cezari i cili merret me çështjet e komuniteteve jo-shumicë, “sidomos me shkolla që nuk janë të integruara në sistemin e Republikës së Kosovës.”
Arsimi ka qenë po ashtu një çështje debati në mes Kosovës dhe Serbisë. Sipas një marrëveshjeje të arritur në vitin 2015, Kosova duhej t’i furnizonte me libra shkollor komunitetet shqiptare në Serbi, derisa Serbia duhej të bënte të njëjtën për serbët në Kosovë – hera e parë që dy palet kishin arritur një marrëveshje të tillë që nga 1999.
Megjithatë, në dhjetor 2015, Serbia ndaloi kamionë që po transportonin rreth 100,000 libra të shkollës fillore nga Kosova në luginën e Preshëvës, duke thënë se janë politikisht të papranueshme sepse i referohen Kosovës si shtet i pavarur.
Raporti “Historia e Kosovës në tekstet shkollore të historisë në Kosovë, Shqipëri, Serbi, Mal të Zi dhe Maqedoni” i botuar në dhjetor 2015, vëren dallime të mëdha në mes të interpretimeve të historisë në librat shkollorë në Kosove dhe Shqipëri në një anë, dhe në anën tjetër në librat e përdorura në Serbi, Maqedoni dhe Mal të Zi.
Për shembul, përderisa tekstat shkollorë në Kosovë shkruajnë gjërë e gjatë për krimet e bëra nga serbët ndaj shqiptarëve në 1912-13 dhe 1919-1919, nuk ka asnjë referencë ndaj këtyre krimeve në librat serbe.
Ngjashëm, krimet e bëra nga shqiptarët gjatë okupimit gjerman prej 1941 deri në 1944 janë prezente në librat serbe, por jo në librat e përdorura në Kosovë apo Shqipëri.
