Shkrim nga gazetari; Burim Pacolli!
Lufta e vitit 1999 po largohet gjithnjë e më shumë prej nesh, dhe brezat e rinj po e kanë gjithnjë e më pak të mundur të lidhen, e madje edhe ta besojnë si përjetim. Unë jam një prej tyre – por kjo ndryshoi sapo mora detyrën të nisesha për në Penuhë.
Një mjek me emrin Skender Murati, nga fshati Penuhë, i bën rezistencë të hatashme harresës dhe mosbesimit me anë të një muzeu drithërues të luftës, një të tillë që t’i futë dridhmat në trup në çdo hap që merr, e në çdo shikim që hedh.
Arti veç në qendër/ Katër prej pesë prishtinalive ndihen të përjashtuar nga ngjarjet kulturore
Nëse do ta trajtonim vizitën në Kompleksin Memorial të Penuhës te sektori i shërbimeve shëndetsore, në aspektin kinematografik, do të karakterizohej me tri periudha që i përkasin tri zhanreve të ndryshme: dramë, horror dhe komedi e zezë.
Drama gjen përfaqësim në pjesën e parë
“Përveç armëve që i mbanim, i kom pasë 20 armë të gjata tjera rezervë edhe 30-40 copa granata që i kom rujtë për rezistencë dhe vetëvrasje.”
Abuzimi që prindërit i bëjnë fëmijëve është aq i rëndë sa s’do ta besonit
Psikologji / Abuzimi që prindërit i bëjnë fëmijëve është aq i rëndë sa s’do ta besonit
Një përgjigje e natyrshme për Dr. Skender Muratin, por paksa traumatike për dikë që e ka pasur gjithmonë lirinë të ‘servuar mbi pjatë’ dhe e ka trajtuar si të mirëqenë prej që eksperienca ka filluar t’i shkruajë mbi tabularasë [tabula rasa].
Dr. Skender Murati dhe shtrati ku trajtonte pacientët gjatë luftës
Gjithçka rreth dhomës në muzeun që gjendej brenda Kompleksit Memorial në Penuhë, dukej e përtërirë. Nëse po kërkoje të shihje edhe vizualisht tmerrin e përjetuar në shtretërit e spitaleve të improvizuar në zonën operative të Llapit, ishte e pamundur të vëreje diçka përtej rrëfimit… pajisjet ishin pastruar dhe riparuar për të qëndruar edhe 100 vjet aty.
Sidoqoftë, për adhuruesit e horrorit, ishin të rezervuara muret e dhomës, të cilat – për t’i parë – të mjaftonte një ngritje e kokës. Por, horrori vjen më vonë.
“23 vjet i kom majtë në shpi këto pajisje. Janë të konservuara, të riparuara”, tha Murati.
Bëhet fjalë për vitin 1999, periudhë gjatë së cilës Murati me disa të tjerë kishin pasur mbi vete një barrë të rëndë: atë të dhënies së ndihmës mjekësore ndaj të plagosurve, të cilëve po u rrezikohej ekzistenca nga një agresor i huaj, i cili po kërkonte të zhbënte një popull të tërë për të zgjeruar territorin e vet. Realisht nuk ekziston një mënyrë më e thjeshtë për ta shpjeguar. Murati kishte për detyrë të mbante në jetë viktimat që patën fatin e keq të ekzistonin në atë periudhë kur fqinji kishte arritur kulmin e urisë pushtuese.
“Kur ka pasë ofanziva të bombardimeve, osht dashtë me kalu prej ni veni, n’ven tjetër. M’i evaku pacientat e krejt. Ka ndodhë ka 12 orë kemi ecë malit me të plagosur duke i bartur me lese që i kemi maru vetë, aty për aty.”
Nëse flasim për stres e ankth, të cilin unë e fitoj në mënyrë automatike vetëm nga të menduarit e tepërt, të pasurit përgjegjësinë e shërimit të të plagosurve në të njëjtën kohë kur prisni nga momenti në moment rënien e ndonjë granate mbi çati, është përdhosje e dinjitetshme mbi krejt streset e ankthet tjera të përditshmërisë urbane në Kosovën e lirë.
Por stresi duhej menaxhuar, dhe atë në dozë të lartë të qetësisë, nëse vlerësonit jetën dhe të jetuarit.
“75 lese prej drunit i kemi maru për ni ditë. I pata ble, para se me fillu lufta, tri paketa lulaka (litarë që përdoreshin për lidhjen e fëmijëve për përkundje në djep) me të cilat i lidhsha leset nga druri që e prejshim në mal”, tha tutje Murati.
Derisa dëgjoja rrëfimin, ishte e pamundur të evitoja detajin e lulakëve, të cilët unë e kuptova çka janë vetëm pasi m’u shpjegua. Njeriu ka menduar për lulakë para se të fillonte lufta. I papërshkrueshëm niveli i kreativitetit inxhinierik që buron nga pikëpyetja e ekzistencës.
Është koha për horror
E paevitueshmja po vinte. Diskutimi rreth fotografive që ndodheshin në mur, të cilat unë po mundohesha t’i evitoja instiktivsht për t’i shmangur traumat potenciale (po, instikte të një personi të cilit kurrë nuk i është vënë ekzistenca në pikëpyetje) nga pamjet absolutisht tmerruese.
“Këta e ka rrokë granata. I ka pasë tre brinj të thyer. Shpretkën ia kom hjekë krejt. Sot është gjallë, në Norvegji jeton”, po më thoshte Murati derisa po drejtonte gishtin nga fotografia në fjalë.
Çka të shihje… në njërën foto ishte organi i vendosur në një ambient të hapur, i mbuluar nga gjaku. Dukej qartë se ishte shkrepje e freskët menjëherë pas operacionit.
Në foton ngjitur saj zinin vend imazhet e të plagosurit dhe pjesa krejtësisht e hapur nga ana e shpatullës. Ishte aty, realisht, mund t’i shihje pasojat humane që vijnë nga uria pushtuese, jo nga tregimet siç i kisha dëgjuar vazhdimisht në të kaluarën, por të paraqitura në mënyrë vizuale.
Dalëngadalë filloi të kishte kuptim gjithçka që sillej rreth Muratit. Karakteri i tij, gjuha trupore, mënyra si fliste… kishim të bënim me dikë që i ka parë të gjitha.
Frika, apo më mirë të themi, mendimi për vdekje në përzirje me pamundësinë për të bërë gjumë më shumë se “2-3 orë” (sa më tha se flinte në baza ditore gjatë kësaj kohe) duhet të ketë qenë ndjesi normale dhe e pranueshme gjeneralisht në mesin e gjithë të përfshirëve në zonën operative të Llapit.
Sidoqoftë, rrotullimet brenda barkut që më prisnin ishte e pamundur të evitoheshin pas rrëfimit të amputimit të këmbës së një 7-vjeçareje, të cilën unë mund ta shihja pa njërën gjymtyrë të ecjes.
“Kësaj ia kom amputu kamën. Kur u çu qikjo Adelina me vetëdije, edhe e ka pa kamën që nuk e ka, thojke ‘ku e kom kamën, doktor, ngjitma kamën…’ 7-vjeçare. I pat ra granata mrena n’dhomë. Nja 6-7 persona i ka plagosë, nja 6-7 tjerë i ka vra”, rrëfeu Murati.
E pyeta për fatin e saj sot, “e ka kry mjekësinë” dhe “këmbën e ka me protezë”, tha.
Por Adelina ishte larg të qenit pacientja më e re që kishte pasur nevojë për trajtim e intervenim kirurgjikal nga duart e doktorit në fjalë.
“Pacienti më i ri që e kam trajtu ka qenë 9-muajsh. Ata s’kena mujtë me qitë këtu (foton) se është shumë e ndjeshme”. Tentativa ime për të ditur më shumë rreth rastit në fjalë hasi në vesh të shurdhër; sigurisht ishte diçka për të cilin ai kishte ndjeshmëri të theksuar, por jo që do ta vërenit nga paraqitja fizike e doktorit që i kishte trajtuar në total 720 të plagosur, tetë prej të cilëve nuk kishte arritur t’i shpëtonte.
Derisa po më tregonte rreth fotove doktor Murati, dikush tjetër që ishte futur në objekt dhe po dëgjonte bisedën tonë, ndërhyri. “Edhe qiky osht gjallë”, tha ai duke iu referuar një burri të plagosur në këmbë siç shihej në foto. “I Penuhës osht.”
Shfrytëzova rastin të kërkoja një intervistë me të, meqë jetonte shumë afër nga vendi ku ishim. Rreth 15 minuta pas telefonatës, ai u shfaq në kompleksin memorial.
Pak komedi të zezë
Bekim Zhdrella, trupmadh e pakfjalësh, u shfaq në hyrje dhe, pasi e falënderova për prezencën, filluam të shkëmbenim disa diskutime në treshe – unë, Murati dhe Zhdrella.
“E kemi pasë një telashe me të”, thotë doktori duke iu referuar Zhdrellës, për të ngritur kureshtjen time. “Dhëmbët s’i ka la kurrë” plotësoi Murati duke treguar me gjestikulacione si e detyronte të njëjtin, atëbotë 24-vjeçar, t’i lante dhëmbët me zor.
Pas një momenti qesharak, Zhdrellën u duk se e kapën emocionet në dhomën që qartazi i ngjallte kujtime nga një e kaluar jo fort e këndshme.
“S’është shumë mirë me folë për këto gjana (rreth luftës). Na kujton ca gjana të randa.”
“Qysh të plagosën në këmbë?”, e pyeta:
“Qitu mi stacion të policisë në Lipjan. I pamë, edhe ata neve, edhe na ata, edhe na gjujtën.
Me t’kallxu ty çka kena hjekë na, e çka kanë hjekë këta me neve”, thotë ai derisa drejton gishtin nga doktori dhe me gjasë kolegët e tij që e kishin ndihmuar gjatë luftës.
Zhdrella afër fotos së tij me këmbë mbi tavolinë në vitin 1999, pasi ishte plagosur
“Ma ka bo ni t’mirë ky”, tha Zhdrella, për të nxitur një reagim të shpejtë nga unë që thashë “që t’ka pshtu a?”.
“Jo, more çfartë”, reagoi Zhdrella. “Masi m’dulë pija e operacionit, ma dha një cigare me dhezë.”
“Ka hjekë me neve shumë, se jena kanë të padisiplinum. Kaniherë u çartshim e kaniherë na kapshin llutkat”, për t’u plotësuar nga Murati: “Krejt në depresion. S’guxojsha m’ju dhanë të plagosurve armë. Rrezik, tllak ia futë veti…”
Me një atmosferë të tillë diskutimi iu drejtuam daljes së kompleksit, i cili posedonte edhe një ciceron (orari i tij i punës 08:00-16:00) që ishte në shërbim të qytetarëve që dëshirojnë ta vizitojnë muzeun në fjalë.
Për Muratin dhe Zhdrellën sigurisht ishte veç një tjetër interaksion nga qindra të tjerë që do t’i kenë me kureshtarë si unë rreth kohës së luftës, por për mua ishte diçka nënvizuese si eksperiencë, përtej profesionit.
